بیماری سل که به آن TB نیز می‌گویند یک بیماری جدی است که عمدتاً ریه ها را درگیر می کند. میکروب هایی که باعث بیماری سل می شوند نوعی باکتری هستند. ۲۴ مارس ۲۰۲۴ برابر با ۵ فروردین ۱۴۰۳ روز جهانی سل است. شعار امسال “بله! ما می‌توانیم به سل پایان دهیم” انتخاب شده است.
سل می تواند زمانی گسترش یابد که فرد مبتلا به این بیماری سرفه، عطسه یا آواز بخواند. این می تواند قطرات ریز همراه با میکروب ها را در هوا قرار دهد. سپس فرد دیگری می تواند در قطرات نفس بکشد و میکروب ها وارد ریه ها می شوند. سل به راحتی در جاهایی که افراد در شلوغی جمع می شوند یا در شرایط شلوغ زندگی می کنند گسترش می یابد. افراد مبتلا به HIV/AIDS و سایر افراد با سیستم ایمنی ضعیف نسبت به افراد دارای سیستم ایمنی معمولی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سل هستند.
داروهایی به نام آنتی بیوتیک می توانند سل را درمان کنند. اما برخی از اشکال باکتری دیگر به خوبی به درمان ها پاسخ نمی دهند. باتوجه به اهمیت توجه به این بیماری در این مطلب سایت بیمارستان تهران توضیحات جامعی در این خصوص ارائه می‌نماییم.
علائم بیماری سل چیست؟
هنگامی که میکروب های سل زنده می مانند و در ریه ها تکثیر می شوند، به آن عفونت سل می گویند . عفونت سل ممکن است در یکی از سه مرحله باشد. علائم در هر مرحله متفاوت است. عفونت سل اولیه مرحله اول عفونت اولیه نامیده می شود. سلول های سیستم ایمنی میکروب ها را پیدا و جذب می کنند. سیستم ایمنی ممکن است میکروب ها را کاملا از بین ببرد. اما برخی از میکروب های دستگیر شده ممکن است همچنان زنده بمانند و تکثیر شوند.
اکثر افراد در طول عفونت اولیه علائمی ندارند. برخی از افراد ممکن است علائمی شبیه آنفلوآنزا داشته باشند، مانند:
- تب خفیف
- خستگی
- سرفه
عفونت اولیه معمولاً با مرحله ای به نام عفونت سل نهفته دنبال می شود . سلول های سیستم ایمنی دیواره ای در اطراف بافت ریه با میکروب های سل می‌سازند. اگر سیستم ایمنی آنها را تحت کنترل نگه دارد، میکروب ها نمی توانند آسیب بیشتری وارد کنند. اما میکروب ها زنده می مانند. در طول عفونت نهفته سل هیچ علامتی وجود ندارد .
بیماری سل فعال زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی نتواند عفونت را کنترل کند. میکروب ها باعث ایجاد بیماری در سراسر ریه ها یا سایر قسمت های بدن می شوند. بیماری سل فعال ممکن است بلافاصله پس از عفونت اولیه رخ دهد. اما معمولاً پس از ماه ها یا سال ها عفونت نهفته سل اتفاق می افتد .
علائم بیماری سل فعال در ریه ها معمولاً به تدریج شروع می شود و طی چند هفته بدتر می شود. آنها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- سرفه
- سرفه خونی یا مخاطی
- درد قفسه سینه
- درد همراه با تنفس یا سرفه
- تب
- لرز
- تعریق شبانه
- کاهش وزن
- بی اشتهایی
- خستگی
سل می تواند از ریه ها به سایر قسمت های بدن سرایت کند. به این بیماری سل خارج ریوی می گویند. بسته به اینکه چه قسمتی از بدن آلوده شده است، علائم متفاوت است. به طور کلی نشانه‌های آن مانند سل ریوی است اما درد در ناحیه درگیر عفونت نیز احساس می شود.
محل های شایع بیماری سل فعال در خارج از ریه ها عبارتند از:
- کلیه ها
- کبد
- مایع اطراف مغز و نخاع
- ماهیچه های قلب
- اندام تناسلی
- گره های لنفاوی
- استخوان ها و مفاصل
- پوست
- دیواره های رگ های خون.
- حنجره
علائم بیماری سل فعال در کودکان متفاوت است. به طور معمول، علائم بر اساس سن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نوجوانان: علائم مشابه علائم بزرگسالان است.
- کودکان ۱ تا ۱۲ ساله: کودکان کوچکتر ممکن است تب داشته باشند که از بین نرود و وزن کم کنند.
- نوزادان: نوزاد آنطور که انتظار می رود رشد نمی کند یا وزن اضافه نمی کند. همچنین، نوزاد ممکن است علائمی از تورم در مایع اطراف مغز یا نخاع داشته باشد، از جمله: تنبل بودن یا عدم فعالیت، به طور غیرمعمول شلوغ، استفراغ، تغذیه ضعیف، نقطه نرم برآمده روی سر، رفلکس های ضعیف
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
علائم TB شبیه علائم بسیاری از بیماری های مختلف است. اگر علائمی دارید که با چند روز استراحت بهبود نمی یابند، به پزشک مراجعه کنید.در صورت داشتن موارد زیر به صورت اورژانسی به بیمارستان مراجعه نمایید:
- درد قفسه سینه
- سردرد ناگهانی و شدید
- گیجی
- تشنج
- دشواری در تنفس
- سرفه خونی
- خون در ادرار یا مدفوع
علل ابتلا به بیماری سل چیست؟
سل توسط یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. افراد مبتلا به بیماری سل فعال در ریه ها یا جعبه صدا می توانند این بیماری را گسترش دهند. آنها قطرات کوچکی را آزاد می کنند که باکتری ها را از طریق هوا حمل می کند. این می تواند زمانی اتفاق بیفتد که آنها در حال صحبت کردن، آواز خواندن، خندیدن، سرفه یا عطسه هستند. فرد ممکن است پس از استنشاق قطرات به عفونت مبتلا شود.
زمانی که افراد زمان زیادی را با هم در یک فضای بسته بگذرانند، احتمال شیوع این بیماری بیشتر است. بنابراین این بیماری در مکان هایی که افراد برای مدت طولانی با هم زندگی می کنند یا کار می کنند به راحتی پخش می شود. همچنین این بیماری در اجتماعات شلوغ راحتتر پخش می شود. فرد مبتلا به عفونت نهفته سل نمی تواند بیماری را به افراد دیگر منتقل کند. فردی که برای درمان بیماری سل فعال دارو مصرف می کند معمولاً پس از ۲ تا ۳ هفته از درمان نمی تواند بیماری را از بین ببرد.
بیماری سل مقاوم به درمان
برخی از اشکال باکتری TB به دارو مقاوم شده اند. این بدان معناست که داروهایی که زمانی بیماری را درمان می کردند، دیگر کارایی ندارند. این مسئله تا حدی به دلیل تغییرات ژنتیکی طبیعی در باکتری ها اتفاق می افتد. یک تغییر ژنتیکی تصادفی در یک باکتری ممکن است کیفیتی به آن بدهد که احتمال زنده ماندن آن را از حمله یک آنتی بیوتیک افزایش دهد. اگر زنده بماند، می تواند ضرب شود.
هنگامی که داروهای آنتی بیوتیکی به درستی استفاده نمی شوند و یا داروها به دلیل دیگری نمی توانند همه باکتری ها را از بین ببرند، شرایط برای ایجاد و تکثیر نسخه های مقاوم تر از باکتری ها ایده آل است. اگر این باکتری ها به افراد دیگر منتقل شوند، یک سویه جدید مقاوم به دارو می تواند در طول زمان رشد کند.
مشکلاتی که می تواند منجر به این ایجاد گونه باکتری های مقاوم به دارو شود شامل موارد زیر است:
- افراد دستورالعمل مصرف داروها را رعایت نکرده و یا مصرف داروها را متوقف نموده‌اند.
- برنامه درمانی مناسبی برای آنها تجویز نشده است.
- دارو در دسترس نیست.
- داروها بی کیفیت بوده‌اند.
- بدن داروها را آنطور که انتظار می رفت جذب نکرده است.
عوامل خطر چیست؟
هر کسی ممکن است به TB مبتلا شود، اما برخی عوامل خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهد. سایر عوامل خطر ابتلا به عفونت را به بیماری سل فعال افزایش می دهند. اگر یک یا چند مورد از عوامل خطر زیر را دارید با پزشک خود صحبت کنید.
شرایط خاص زندگی یا کار انتقال بیماری را از فردی به فرد دیگر آسان می کند. این شرایط خطر ابتلا به عفونت سل را افزایش می دهد:
- زندگی با فردی مبتلا به بیماری سل فعال
- زندگی یا سفر در کشوری که سل شایع است، از جمله چندین کشور در آمریکای لاتین، آفریقا، آسیا و جزایر اقیانوس آرام.
- زندگی یا کار در مکان‌هایی که افراد نزدیک به هم زندگی می‌کنند، مانند زندان‌ها، خانه‌های سالمندان و سرپناه‌های افراد بی‌خانمان.
- زندگی در جامعه ای که در معرض خطر بالای سل قرار دارد.
- کار در مراقبت های بهداشتی و درمان افراد با خطر بالای سل.
سیستم ایمنی ضعیف، خطر تبدیل شدن یک عفونت سل به بیماری سل فعال را افزایش می دهد . شرایط یا بیماری‌هایی که سیستم ایمنی را تضعیف می کنند عبارتند از:
- آلوده بودن به ویروس HIV و یا ابتلا به بیماری ایدز
- دیابت
- بیماری کلیوی شدید
- سرطان های سر، گردن و خون
- سوء تغذیه یا وزن کم بدن
- درمان سرطان، مانند شیمی درمانی
- داروهایی برای جلوگیری از رد اعضای پیوندی
- استفاده طولانی مدت از استروئیدهای تجویز.
- اعتیاد به مواد مخدر
- مصرف الکل
- سیگار کشیدن و استفاده از سایر محصولات تنباکو
خطر تبدیل شدن عفونت سل به بیماری سل فعال با افزایش سن تغییر می کند:
- زیر ۵ سال سن: تا زمانی که کودکان به سن ۵ سالگی برسند، خطر بالایی برای تبدیل شدن یک عفونت سل به بیماری سل فعال دارند. این خطر برای کودکان زیر ۲ سال بیشتر است. سل در این گروه سنی اغلب منجر به بیماری جدی در مایع اطراف مغز و ستون فقرات می شود که به آن مننژیت می گویند.
- سن ۱۵ تا ۲۵ سال: افراد در این گروه سنی در معرض خطر ابتلا به بیماری سل فعال شدیدتر در ریه هستند.
- سن ۶۵ سال و بالاتر: سیستم ایمنی بدن در سنین بالا ضعیف می شود. افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری سل فعال هستند . همچنین، درمان این بیماری ممکن است دشوارتر باشد.
چگونه از ابتلا به بیماری سل جلوگیری کنیم؟
اگر آزمایش شما برای عفونت نهفته سل مثبت باشد، ممکن است نیاز به مصرف دارو برای جلوگیری از بیماری سل فعال داشته باشید .
جلوگیری از گسترش بیماری سل
اگر بیماری سل فعال دارید، باید اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلای افراد دیگر به عفونت انجام دهید. شما به مدت چهار، شش یا نه ماه دارو مصرف خواهید کرد. تمام داروها را طبق دستور مصرف کنید.
در طی ۲ تا ۳ هفته اول، می توانید باکتری سل را به دیگران منتقل کنید. با این راهکارها از دیگران محافظت کنید:
- در خانه بمانید و منزوی شوید. کمترین زمان ممکن را در میان اعضای خانواده خود صرف کنید. در یک اتاق جداگانه بخوابید.
- تهویه اتاق را برقرار کنید. میکروب های سل به راحتی در فضاهای بسته و کوچک پخش می شوند. اگر هوای بیرون خیلی سرد نیست، پنجره ها را باز کنید. برای دمیدن هوا از فن استفاده کنید. اگر بیش از یک پنجره دارید، از یک فن برای دمیدن هوا و دیگری برای دمیدن هوا استفاده کنید.
- از ماسک استفاده کنید. زمانی که مجبورید در اطراف افراد دیگر باشید از ماسک استفاده کنید. از سایر اعضای خانواده بخواهید که برای محافظت از خود ماسک بزنند.
- دهان خود را بپوشانید. هر زمان که عطسه یا سرفه می کنید از دستمال کاغذی برای پوشاندن دهان خود استفاده کنید. دستمال کثیف را در یک کیسه قرار دهید، در آن را ببندید و دور بیندازید.
